- σωματίδια ή σωμάτια
- Όνομα με το οποίο στην ατομική και πυρηνική φυσική ορίζονται τα αδιαίρετα συστατικά της ύλης. Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες ήταν γνωστός ένας περιορισμένος αριθμός σ., η συμπεριφορά των οποίων μας έκανε να σκεφτούμε ότι επρόκειτο περί των τελευταίων συστατικών της ύλης, δηλαδή περί των στοιχειωδών σ. Η ανακάλυψη ενός αύξοντα αριθμού σ. (όχι μικρότερου του 42) και η έρευνα των ιδιοτήτων τους, είχαν ως αποτέλεσμα να χάσει μεγάλο μέρος της αξίας της η έννοια «στοιχειώδες». Οι σημερινές γνώσεις επί των σ. δείχνουν επίσης, σε πολλές περιπτώσεις, την ύπαρξη μιας πολύπλοκης υφής αυτών και έτσι είναι προτιμότερο να γίνεται λόγος για θεμελιώδη αντί για στοιχειώδη σωματίδια.
Τα μέχρι σήμερα γνωστά σ. υποδιαιρούνται γενικά σε τέσσερις ομάδες: 1) φωτόνια: σ. που συνιστούν τις ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες και συνεπώς το φως*· 2) λεπτόνια ή ελαφρά σ.· 3) μεσόνια ή σ. με μέση μάζα· 4) βαρυόνια ή βαρέα σ. Στον πίνακα, εκτός από τα σ., απαριθμούνται και τα αντίστοιχα αντισωματίδια (*αντι-σωμάτιο).
Δεξιά, φωτογραφία και σχηματική παράσταση συνδυασμένης παραγωγής ενός υπερονίου και ενός μεσονίου Κ (καόνιο) και οι διασπάσεις τους. Ένα μεσόνιο π- εισέρχεται στο θάλαμο και αφήνει το ίχνος AB. Στο σημείο Β χτυπά ένα πρωτόνιο και από την αλληλεπίδραση παράγεται ένα μεσόνιο Κ° και ένα Λ° (rr + ρ ^ Κ° + Λ°). Το μεσόνιο Κ° ακολουθεί την πορεία BC χωρίς να αφήνει ίχνος, επειδή στερείται ηλεκτρικού φορτίου και παρακμάζει στο σημείο C παράγοντας ένα μεσόνιο π+ (κόκκινο ίχνος) και ένα μεσόνιο n^ (γαλάζιο ίχνος) (Κ° > π + π-). Το σωματίδιο Λ° ακολουθεί την πορεία BD, χωρίς να αφήνει και αυτό ίχνος επειδή στερείται φορτίου, και παρακμάζει στο σημείο D παράγοντας ένα πρωτόνιο (πράσινο ίχνος) και ένα μεσόνιο π’ (γαλάζιο ίχνος) (Λ° > ρ + π-).
Αριστερά, σχηματική παράσταση θαλάμου φυσαλλίδων, συσκευής που χρησιμοποιείται για την ανίχνευση σωματιδίων εφοδιασμένων με ηλεκτρικό φορτίο. Η συσκευή είναι θερμικά μονωμένη από το περιβάλλον και πραγματοποιεί κενό στο χώρο Α. Στο θάλαμο Β εισάγεται υγρό υδρογόνο. Αν η πίεση μέσα στο θάλαμο ελαττωθεί απότομα, το υδρογόνο φέρεται σε κατάσταση ασταθή (υπέρθερμο υδρογόνο), κατά την οποία δε σχηματίζονται φυσαλλίδες βρασμού σε ολόκληρη τη μάζα του υγρού, αλλά στα σημεία εκείνα, στα οποία έχει δημιουργηθεί κάποια διαταραχή. Με τις συνθήκες αυτές η διέλευση ενός φορτισμένου σωματιδίου θα προκαλέσει τον σχηματισμό ιόντων κατά μήκος της τροχιάς του, η οποία είναι ορατή με μορφή φυσαλλίδων και μπορεί να φωτογραφηθεί.
Σωματίδια που παράγονται από ισχυρές αλληλεπιδράσεις. Στον πίνακα περιλαμβάνονται τα σωματίδια, των οποίων έχουν προσδιοριστεί τα χαρακτηριστικά. Οι μάζες εκφράζονται σε MeV (εκατομμύρια ηλεκτρονιοβόλτ)· μια μάζα 1 MeV αντιστοιχεί περίπου σε δύο ηλεκτρονικές μάζες. Τα χρώματα δείχνουν τις παραδεκτές σήμερα ομάδες, οι οποίες δεν έχουν οριστικό χαρακτήρα. Τα σωματίδια που υποδηλώνονται με το ίδιο γράμμα, αλλά που έχουν μάζες μεγαλύτερες (αντίστοιχες σε υψηλότερες ενέργειες) είναι «αντηχήσεις» με μικρότερη ενέργεια. Από τον πίνακα έχει παραλειφθεί το τμήμα το σχετικό με τα αντιβα-ρυόνια, το οποίο είναι συμμετρικό προς το τμήμα το σχετικό με τα βαρυόνια. 1 - Δ* 1 920’ 2 - Ξ* 1810’ 3 - Λ’ 1815· 4 - Σ* 1 765· 5 - Ν* 1 688’ 6 - Ω 1 675’ 7 - Σ* 1660· 8-Ξ* 1530-9-Λ* 1520’ 10- Ν* 1518· 11 - Λ* 1405-12 -Σ* 1385’ 13- Ξ 1318’ 14-Α2 1310· 15-η*(ήτ) 1253’ 16-Δ 1238· 17-Σ 1193· 18-Λ 1115· 19-A, 1090’20-ηΜήφ) 1019’21 -Χ° 950· 22 - Ν 939· 23 - Κ* 891- 24 - η* (ή ω) 782· 25 - π* (ή ρ) 763’ 26 - κ 725’ 27 - η 548’ 28 - Κ 498- 29 - π 137.
Dictionary of Greek. 2013.